Fjölmiðlarekstur, flutningastarfsemi, fjármálaþjónusta, póstburður, orkuframleiðsla, orkusala, heilbrigðisþjónusta og verslunarrekstur. Allt eru þetta dæmi um starfsemi sem einkaaðilar eru fullfærir um að sinna – enda gera þeir það á hverjum degi. Á sama tíma á ríkið beina aðkomu að öllum þessum atvinnugreinum, í flestum tilvikum í samkeppni við einkaaðila.

Það vekur oft athygli – og furðu – hversu áköf ríkisfyrirtækin eru í samkeppni við einkaaðila og á það sérstaklega við hin opinberu hlutafélög (ohf.) Isavia rekur bílastæði við flugstöð og reynir að hrekja í burt samkeppni, Íslandspóstur undirbýður sendibílastöðvar til að keyra út vörur fyrir IKEA og RÚV þurrkar upp auglýsingamarkaðinn fyrir stóra viðburði. Þessi opinberu hlutafélög gefa ekkert eftir og ganga jafnvel harðar fram í samkeppninni en nokkurt einkafyrirtæki myndi gera. Ekkert af þessu hefur þó með almannaþjónustu að gera. Það er ekki nauðsynlegt fyrir ríkið að selja nærföt og sælgæti í flugstöðinni eða sinna bílastæðum við hana, svo tekin séu dæmi.

Hin opinberu félög haga sér oft eins og ríki í ríkinu og kæra sig lítið um það að stjórnmálamenn hafi skoðanir á því hvernig þau haga sér. Staðreyndin er þó sú að stjórnmálamenn eru kjörnir fulltrúar almennings, hins raunverulega eiganda félaganna. Ríkisfyrirtækin eiga sig ekki sjálf og eru þar síður í eigu stjórnenda þeirra.

Það þarf ekki að nálgast ríkisrekstur eins og trúarbrögð, annaðhvort vera með eða á móti. Það er þó í raun engin ástæða fyrir ríkið að veita alla þá þjónustu sem það gerir í gegnum fjölmörg fyrirtæki sín ef að einkaaðilar eru til þess fallnir að veita hana. Ríkið þarf ekki að reka fjölmiðil, það þarf ekki að reka póstþjónustu, flugstöð þarf ekki að vera í ríkiseigu og ríkið þarf ekki að reka fjármálafyrirtæki. Ríkið ætti frekar að einbeita sér að því að forgangsraða í þá grunnþjónustu sem við höfum komið okkur saman um að ríkið sinni.

Við sem staðsetjum okkur hægra megin við miðju megum ekki vera feimin við að nefna þetta. Markmiðið er skýrt; við viljum að hér búi fólk við framúrskarandi lífskjör, njóti fjölbreyttra tækifæra og hafi aðgang að öflugri grunnþjónustu. Með það að markmiði er mikilvægt að forgangsraða verkefnum ríkisins – ekki síst til að gæta þess að stíga ekki á tær einkaaðila í samkeppnisrekstri. Það ætti aldrei að vera hægt að réttlæta atvinnurekstur ríkisins í samkeppni við einkaaðila. Ef einkaaðilar eru ekki að sinna tiltekinni þjónustu, þá fyrst getum við rætt hvort og hvernig ríkið ætti að sinna henni.

Við stjórnmálamenn þurfum að hafa burði til þess að búa til umhverfi þar sem fjölbreyttur atvinnurekstur þrífst og samfélag þar sem verðmæti eru sköpuð.

Greinin „Nærbuxnaverslun ríkisins“ birtist í Morgunblaðinu 13. júlí 2019.