Það er svo margt sem okkur þykir sjálfsagt í nútímasamfélagi, sem þó einhvern tímann fól í sér byltingu á einhverju sviði. Flutningagámar eru gott dæmi.

Það þekkja eflaust ekki margir til bandaríska frumkvöðulsins Malcolms McLean, en hann er þó þekktastur sem faðir gámavæðingarinnar. Eftir að hafa útskrifast úr gagnfræðaskóla árið 1931 safnaði McLean sér fyrir kaupum á litlum vörubíl. Örfáum árum síðar stofnaði hann lítið flutningafyrirtæki, með fimm bíla í rekstri. Hann lýsti því síðar hvernig hann fylgdist eitt sinn með hafnarverkamönnum í nokkra klukkutíma flytja vörur við affermingar skipa og áttaði sig á því að um töluverða tímasóun væri að ræða. Það var þó ekki fyrr en tæpum 20 árum síðar sem hann seldi fyrirtæki sitt, tók viðbótarlán og fjárfesti í öðru flutningafyrirtæki til að þróa hugmyndir sínar um gámavæðingu frekar.

Fyrir gámavæðinguna er áætlað að það hafi verið hægt að ferma um eitt tonn af vörum í skip á klukkutíma, en með gámum var hægt að ferma um 30 tonn á sama tíma. Til að gera langa sögu stutta vatt reksturinn upp á sig og brátt voru skip í eigu McLean farin að flytja vörur í gámum á milli hafnarborga á 25% lægra verði en áður hafði þekkst. Síðar átti gámavæðingin eftir að lækka flutningskostnað enn frekar og ýta þar með undir frekari alþjóðaviðskipti með tilheyrandi hagsæld fyrir fólk út um allan heim. Í dag eru um 90% af vörum heims flutt í gámum.

Þetta framfaraskref kom þó ekki til án vandræða. Það reyndu margir að tala þessa þróun niður, sögðu að um draumóra væri að ræða og að hvorki framleiðendur né viðskiptavinir kærðu sig um þessa flutningsaðferð. Þá var ljóst að hafnarverkamönnum myndi fækka og snemma á áttunda áratugnum, nokkrum árum eftir að gámavæðingin hófst, fóru hafnarverkamenn víða um Bandaríkin í verkfall og reyndu að trufla gámaflutninga.

Það eru nokkrar lexíur sem hægt er að draga af þessari stuttu sögu um þetta framfarskref mannkynsins. Fyrir það fyrsta er þetta enn ein áminningin um það hverju frumkvöðlar sem láta drauma sína rætast geta áorkað ef þeir gefast ekki upp þrátt fyrir ýmsar mótbárur.

Önnur lexía er sú að McLean þurfti fjármagn til að fylgja verkefninu eftir. Hann rak og byggði upp sitt eigið fyrirtæki sem hann síðar seldi, en þurfti þó á viðbótarfjármagni að halda. Í þessu tilviki tók hann lán en þetta minnir okkur samt á að það þarf einhver að vera tilbúinn til að taka áhættu og leggja fjármagn undir til að ýta undir tækniþróun og framfarir.

Enn önnur lexía er sú að við eigum ekki að vera hrædd við framtíðina. Þrátt fyrir tímabundin óþægindi, breytingar á störfum og mögulega einhverja óvissu, þá er almannahagurinn það mikill að það gagnast öllu samfélaginu og stundum öllum heiminum.

Pistillinn „Gámurinn sem breytti heiminum” birtist í Morgunblaðinu 1. mars 2023.